Бирөөнүн атын эстеп кала албай же телефон жанында турса дагы издеп жүрө берген күндөр баарыбызда эле болсо керек. Бул менен эмнени айткыбыз келип жатат. «Эс тутум», «унутуп калуу», «ойлору чачыруу», айтор бул сезимдер менен таанышсызбы?

Унутуу – бул табигый процесс, ал нерв системасын талап кылынбаган маалыматтан бошотууга, аны ашыкча күчтөн коргоого багытталган. Бирок унутчаактыктын күчөшү жашоону кыйла татаалдаштырат. Бул уйкунун жетишсиздигинен, стресстен же ашыкча маалыматтан улам келип чыгышы мүмкүн.

Бул көйгөй оору менен байланышы жок болсо, анда аны өз алдынча чечсе болот. Эс тутум башка жөндөмдөр сыяктуу өнүгүп, өркүндөтүлүшү мүмкүн. Анын потенциалын активдештирүү үчүн спорт же музыка сыяктуу үзгүлтүксүз сабактар керек. Биз эс тутумду чыңдоого жана мээнин иштешин жакшыртууга жардам бере турган эң эффективдүү жолдорду айтып беребиз.

1. Ассоциацияларды жана визуализацияларды түзүңүз
Эгер сиз буга чейин билген нерсеңиз менен, жаңы маалыматты байланыштырсаңыз эстеп калуу оңой болот. Ассоциация ыкмасынын маңызы белгилүү жана белгисизди бир окуяга айкалыштыруу, жаңы маалыматтарды тааныш нерселер менен белгилөө болуп саналат. Ошентип, кабыл алынган маалымат оңой эле эсиңизде сакталып, керектүү учурда тез кайра эстей аласыз. Бул ыкманын жардамы менен жол белгилерин, сыр сөздөрдү жана даталарды, телефон номерлерди жана кредиттик карталарды үйрөнүү оңой.

2. Поэзияны үйрөнүү жана үн чыгарып окуу
Ырларды жаттоо эс тутумду калыптандырууга жардам берет. Апта сайын бир кыска чыгарманы окууну эрежеге айлантыңыз. Акырындык менен материалдын көлөмүн көбөйтүү. Сиз муну каалаган жерде жасай аласыз: түшкү тамакта, сейилдөөдө же транспортто. Көп кайталоодон коркпоңуз. Убакыттын өтүшү менен сиз жаттоо үчүн канчалык аз жана азыраак убакыт талап кылынарын байкайсыз. Үн чыгарып окуу да пайдалуу. Бул дикцияны, интонацияны жакшыртат жана угуу эс тутумун өнүктүрөт. Поэзияны жактырбагандар ырдын текстин үйрөнсө болот.

3. Унуткан нерсени эстегенге аракет кылыңыз
Дүкөнгө барардан мурун түзүлгөн тизмени алуу зарыл эмес. Бир жагынан алганда, туура жардам берет , анын жоктугу эс тутумдун абалына оң таасирин тийгизет. Унутуп калган ар бир нерсени эч нерсенин жардамы жок өзүңүз эстеп калганга аракет жасаңыз. Этабы менен эстегенге аракет кылсаңыз бул эс тутумду жакшыртуу үчүн абдан пайдалуу, болгону убакыт бөлүңүз.

4. Чет тилдерди өздөштүрүү
Сиз өз эне тилиңиздеги гана ырларды эмес, башка тилдеги ар кандай ырларды дагы үйрөнө аласыз. Чет тилин билбесеңиз, үйрөнүп баштаңыз. Бул мээ клеткаларын активдештирүү жана эс тутумуңузду кеңейтүүнүн эң жакшы жолдорунун бири. Эгерде сиз күн сайын бир нече сөздөрдү жаттап алсаңыз, анда бир-эки айдан кийин байкаларлык натыйжаны сезе аласыз. Жаңы тилди үйрөнүү маалыматты структаштыруу, талдоо жана эстеп калуу жөндөмүн өнүктүрөт. Мындан тышкары, бул жаш курактык ар кандай ооруларды алдын алуу болуп саналат.

5. Ар бир күнүңүздөгү окуяларды эстеңиз
Эс тутумду активдештирүүнүн дагы бир жолу — өткөн күнгө сүңгүп, анын бардык окуяларын эстеп калуу. Жатар алдында диалогдордун фрагменттерин, адамдардын сүрөттөрүн, алардын мимикаларын жана жаңсоолорун, ар бир телефон чалуулардагы сүйлөшкөн сөздөрдү эстеп туруңуз. Ойгонгонуңуздан баштап бардык аракеттердин ырааттуулугун кайра түзүүгө аракет кылыңыз. Бул сүрөттөрдү мүмкүн болушунча майда-чүйдөсүнө чейин көрсөтүңүз. Элестетүү, көрүү, угуу жана сезүү эс тутумун байланыштыруу үчүн маанилүү. Эгерде ал күндү ойдон чыгарылган иллюстрациялар түрүндө эстеп калуу кызыксыз болсо, күндөлүк баштап, окуяларды кагаз бетине такай сүрөттөп бериңиз. Көрүлгөн тасмаларды дагы кайталоо сунушталат. Андан соң досторуңузга тасмалардын, спектаклдердин мазмунун кайра айтып берүү, макалаларды жана китептерди окуп берүү андан да пайдалуу. Бул эс тутумду жакшы эле машыктырбастан, кепти өнүктүрөт, сөз байлыгын байытат.

6. Акыл оюндарын ойноо
Булар мисалга алсак, шахмат, нарда, ар кандай табышмак айтышуу жана пазлдар болушу мүмкүн. Интеллектуалдык оюндар мээни активдештирет, эс тутумду жана көңүл бурууну машыктырат. Сиз үчүн кызыктуу жана ыңгайлуу боло турган комплексти тандаңыз. Көзүңүздү жумуп, бөлмөдөгү бардык нерселердин жайгашкан жерин айтууга аракет кылыңыз. Сиздин милдет — композицияны кайра түзүү. Көрүү эс тутумун өнүктүрүү үчүн маал-маалы менен көздү таңуу же жабык кулак менен кадимки иш-аракеттерди жасоо пайдалуу. Мындан тышкары, интернетте сиз эс тутумду жана көңүл бурууну өнүктүрүүгө багытталган көптөгөн тиркемелерди таба аласыз. Мисалы, телефондогу «Айырмачылыктарды тап» деген сыяктуу оюндар.

7. Кадимки маршрутуңузду өзгөртүңүз
Дайыма жумушка бир эле жол менен барасызбы? Маршрутту өзгөртүңүз. Мээ иштеши үчүн ар дайым ар түрдүүлүктү жана жаңы тажрыйбаларды талап кылат. Ошол эле учурда айланаңыздагы баардык нерселерге маани берип көз чаптырыңыз. Стандарттуу эмес иш-аракеттер, адаттан тыш сезимдер жана жыттар жаңы нейрондук байланыштардын пайда болушуна түрткү болуп, жаттоо процесстерине таасир этет. Ушул эле себептен улам жаңы адаттарды тез-тез киргизүү сунушталат. Саякаттоо эс тутумду чыңдоо үчүн пайдалуу. Жаңы тамактарды жана азыктарды колдонуп көрүңүз, бейтааныш жерлерди табыңыз, көргөзмөлөргө жана музейлерге барыңыз, жаңы музыканы көбүрөөк угуңуз. Мындай маалыматты мээден иштетүү жана түшүнүү кошумча ресурстарды талап кылат. Позитивдүү эмоциялардан жана адамдын көз карашын кеңейтүүдөн тышкары, мындай иштер мейкиндик эс тутумун өнүктүрөт.

8. Сергек жашоо образын карманыңыз
Таза аба, көнүгүү жана нормалдуу уйку маанилүү факторлор, ансыз эс тутумдун нормалдуу иштеши мүмкүн эмес. Бөлмөлөрдү күн сайын желдетүү жана таза абада сейилдөө канды керектүү кычкылтек менен кандырат. Ал эми физикалык активдүүлүктүн аркасында кан тамырлардын тонусу жакшырып, мээнин кан айлануусу активдешет. Өзүңүзгө жаккан спортту тандаңыз. Тамак ашыңызга жаңгакты, катуу сырды, жумуртканы, майлуу балыкты, жашылчаларды жана башка пайдалуу жемиштерди колдонуңуз.